وقف میراث گران بهای نیاکان ما، خیران و انسان‌های نیک‌اندیشی است که جهان را به‌دور از فقر و جهالت می‌خواهند. در واقع واقف با وقفی که انجام می‌دهد علاوه بر ماندگار کردن نام خود و به‌دست گرفتن مدیریت اموالش حتی پس از مرگ، یک خلأ و نیازی از جامعه را برطرف می‌کند. [1] در جامعه امروز نیز مورد نیاز است که مردم را با این فرهنگ زیبا آشنا کنیم  و این مستلزم راهکارهایی است که قصد داریم به این راهکارها بپردازیم.

راه کارهای پیشنهادی برای «احیاء مجدد سنت حسنه ی وقف » به شرح زیر ارائه می شود :  [2]

الف) نقش و انگیزه های  معنوی

 اعتقادات دینی استوار و ایمان به پاداش اخروی مهم ترین عامل معنوی در برانگیختن افراد برای وقف ثروتهایشان در عرصه های مختلف و برای خیر رساندن به جامعه است. در کنار اینها نیکوکاری فطری انسان و تمایلش برای شرکت دادن دیگران در ثروت خود، و به دنبال آن، احساس راحتی و رضایت از انجام کار خیر که همراه با به دست آوردن جایگاه بارز است، بدین عوامل افزوده است.

غنای فرهنگی نظام وقف با منابع زیر پشتیبانی شده است :

1. اساس معنوی: خداوند متعال در آیه ٩٢ سوره آل عمران فرموده است: « لن تنالو البر حتی تنفقوا مما تحبون» ( هرگز به رستگاری نمی رسد مگر از آنچه دوست دارید انفاق کنید.)

2. مفهوم عقلانی زندگی، نگاه نهادین و موسسه ای ، به عنوان کاروانی رونده و پرنشاط که هیچگاه تعطیلی و کاستی را نمی پذیرد و این مفهوم واقعی « صدقه جاریه» می باشد.

3.  به جا آوردن حس مسئولیت متقابل اجتماعی به صورت شایسته و استوار.

4. داشتن ارزشهای اجتماعی که در امور عمومی سرافرازی می کند.

5. داشتن سیاست اجتماعی « تدبیر امور زندگانی برای صلاح دنیا و رستگاری آخرت» این صلاح دنیوی بر چند پایه  استوار است: دینی که از آن پیروی می کند ، حاکم قدرتمند ، عدل فراگیر، امنیت عمومی ، حاصلخیزی و باروری دائمی زمین ها، آرزوی باز و روشن.

ب) نقش ها و انگیزه های مادی

 اقدام نیکوکارانه هر چقدر هم انگیزه ها و مشوق های معنوی داشته باشد، با تشویق ها و انگیزه های مادی نیز باید همراه باشد تا انسان را به دست برداشت از اموال خود تشویق کند، نیز وی را مطمئن سازد که اموال موقوفه اش در همان اهداف و زمینه هایی که در نظر داشته، همچنان استفاده می شود. علاوه بر اینها پاره ای منافع مادی را هم در سطح شخصی برای وی مهیا سازد؛ مثلا جایگاه اجتماعی عالی داشته باشد که بتواند در وضعیت اقتصادی مناسبی قرار داشته باشد.

ج)آگاهی دادن و ارشاد مردم

 بدان معنی که آگاهی و ارشاد راستین مردم زیر نظر صالحان و متخصصان و آگاهان به امور وقف انجام پذیرد  .مثلا هر ماه چند دقیقه در رادیو و تلویزیون به موضوع وقف و معرفی واقفان قدیم و جدید و نقش موثر خدمات آنان در بهبود وضعیت جامعه پرداخته شود

د) وقف به منظور ارشاد و تبلیغ

 با توجه به اینکه واقفان در گذشته برای هر نیازی که احتمال داده اند مورد احتیاج است ( حتی برای کوزه شکسته) رقبه ای وقف کرده اند، بسیار بجا است که واقفان در موارد آتی، رقبه یا رقباتی – که در آمد فراوان  داشته باشد – به منظور احیاء و تبلیغ راستین این سنت حسنه، وقف نمایند.

ه) تبلیغ عملی و قانع کننده:

 هر چند طرح مساله ی وقف از طریق ارائه سخنرانی و مقاله ، تالیف کتاب و مجله . نیز به وسیله سینما، رادیو و تلویزیون و ماهواره و .. لازم است، ولی کافی نیست، زیرا برای تشویق به انجام امور معنوی و دینی و ایمانی، مردم عمل می خواهند و نه فقط حرف ، ما باید عملا به جامعه اسلامی نشان دهیم که زحمات واقفان و خیران و اموالی که آنان فی سبیل الله وقف نموده اند ، حیف و میل نشود و واقعا در راه همان هدفی که واقفان تعیین کرده اند، مصرف شده و می شود. که عبارتند از:

1.  ضرورت بازنگری در اصول و اجتهاد فقی وقف به گونه ای که ضمن تاکید بر ماهیت اسلا می یا به طور کلی، روح جامعه ، نیازمندیها و  ضرورت های جامعه را بر آورده نماید و نهاد وقف نیز به صورت یک موسسه اجتماعی در آید

2. تاسیس موسسات وقفی می تواند انگیزه برای تاسیس موسسات نوین دیگر در کنار اوقاف ایجاد کند، و این حرکت رقابتی می تواند وظیفه تامین نیازمندیهای امت اسلامی را عهده دار باشد.

3.  ضرورت گسترش و خلاقیت در نهاد های وقفی و سایر اعمال خیریه و نوآوری در آنها.

4. آثار به یاد ماندنی و یادگار وقف بر عموم مردم متمول بازگو گردد

5. موانع مختلف از جمله مشکلاتی که بعضا برخی سازمان های دولتی برای داوطلبین امر وقف به وجود می آید به حداقل برسد به نحوی که هر کس ارائه نمود املاک و اموال خویش را وقف نماید ، در صورت نداشتن منع قانونی در اولین فرصت بتواند اقدام کند

6. نام موقوفات از مکاتبات و تابلو ها حذف نشود

7. نام معابر و میادین و مراکز بزرگی که توسط واقفین ایجاد شده همچنان باقی باشد و هیچ گاه تغییر نکند و در شورای نام گذاری  معابر و اماکن عمومی نام واقفین نیز به عنوان شخصیت های خدوم مد نظر باشد

8. مراکز مشاوره ای برای ارائه اطلاعات لازم در امر وقف برای کسانی که قصد وقف اموال خود را دارند ایجاد گردد

9. کسانی که تمایل به وقف اموال دارند  از حداکثر معافیت ها در هزینه های ثبتی برخوردار شوند.زمینه مشارکت چند داوطلبی که قصد وقف اموال را دارند در قابل یک تشکل اقتصادی فراهم شود به ترتیبی که اگر با وقف اموال توسط یک نفر مشکل یک واحد درمانی یا آموزشی حل نمی شود چند واقف بالاتفاق بتوانند اموال خویش را وقف نمایند و در این بین اوقاف بتواند زمینه هماهنگی و تمرکز چند مورد مذکور را فراهم سازد

10.  با رعایت مقررات مربوطه و در صورت امکان ، آن دسته از موقوفات کوچک و کم در آمد که به علت مرور زمان یا سایر شرایط از درآمد مکفی برخوردار نیستند تبدیل به احسن شود و در آند آنها بهینه شود

11.  برای شناسایی دقیق نیازها و ارائه راه کار های مطلوب تصمیم گیری پیرامون پیشنهادات مطروحه با اختیارات قانونی به شورایی مرکب از افراد حقیقی  و حقوقی مشاوره گردد

12. برگزاری همایش ها و میز گردها

13. برنامه های سمعی و بصری ، رسانه ها  به منظور توجیه عموم اقشار جامعه

14. نتایج عملی و شرح خدماتی که طی سالهای گذشته از محل موقوفات به جامعه رسیده مرتب به اطلاع نسل جوان و جدید برسد.

15. همواره از شخصیت و عمل و اقدامات واقفین تجلیل شود.

تحقق پیشنهادات مادامی امکان پذیر است که در مراجع قانون گذاری و مراکز تصمیم گیری کشور بیش از پیش به اهمیت وقف و نقشی که این پدیده مهم می تواند در جهت حل مشکلات اجتماعی و فرهنگی داشته باشد پی ببرند و در عمل این اهمیت را حفظ کنند.

پیشنهادات :

1.برگزاری همایش ها و میزگرد ها به منظور توجیه نخبگان

2. برنامه های سمعی و بصری  رسانه ها به منظور توجیه مردم و اقشار مختلف جامعه خصوصا افراد متمول

3. از نهاد وقف به عنوان یکی از اتمور خیریه باید پشتیبانی شود و استقلال آن حفظ گردد و خواست و شرایط واقفان محترم شمرده شود

4. پیشبرد وقف به سمت فعالیت های علمی و فرهنگی

پی نوشت ها :

[1] برگرفته از سخنان محمود مصدق مدیر کل فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف پنجشنبه ۲۴ مهر ۱۳۹۹

[2] برگرفته از مقاله ترویج فرهنگ وقف نوشته رقیه بابایی

منبع مطلب :

مقاله از پایگاه معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور گرفته شده است.