آیا می‌توان «پول» را وقف کرد؟

 وقف و امور خیریه می‌تواند جامعه را در ابعاد مختلف اصلاح کند، اگر سنت وقف و خیرات جاری باشد، مالکیت­های بزرگ تراشیده می­شود و به نفع فقرا تعدیل می‌گردد و به بسیاری از امور به‌ویژه مسائل اقتصادی ـ اجتماعی ثبات می‌بخشد. مهم‌ترین تفاوت وقف با صدقات موقت، پایدار بودن و ماندگاری آن است، بعضی از فقها در تعریف وقف، آن را برابر با «صدقه جاریه» دانسته ­اند که به معنای استمرار، پایداری و جاری بودن است.

 

اما آنچه مهم است ان است که فقه پویا چگونه می‌تواند مسائل جدید پیش آمده از جمله در وقف را با نیازهای روز و اصول جواهری منطبق و جمع نماید. ارائه شیوه و راهکارهای جدید و مؤثر اسلامی از یک‌سو و تجهیز منابع ملی از سوی دیگر در امر وقف می‌تواند در جهت تغییر شرایط اقتصادی کنونی به‌ویژه بهبود وضعیت نیازمندان و اقشارآسیب پذیر نقش بسزایی داشته باشد. ازاین‌رو با توجه به تأثیر نهاد عظیم وقف به‌عنوان یکی از نهادهای حقوقی و اقتصادی مهم در رفع مشکلات اقتصادی ـ اجتماعی، لازم است موضوعات جدیدی همچون وقف پول مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند. [1]

 

وقف گروهی؛ فرصتی برای سهیم شدن در سنت حسنه وقف

گسترش فرهنگ ایجاد وقف‌های جمعی و خانوادگی یکی از راهکارهای عملیاتی کردن شعار همه واقف باشیم است.

وقف مشارکتی و گروهی وقفی است که برای موضوعی مشترک و با مشارکت چند واقف انجام می‌گیرد. به عبارتی دیگر واقفان، با هر تعداد و با هر مقدار سرمایه می‌توانند در وقف مذکور مشارکت کنند.

یکی از ویژگی‌های مهم وقف مشارکتی، گسترش فرهنگ وقف به تمامی سطوح درآمدی جامعه است. افراد با هر سطح درآمدی می‌توانند در کار نیک مشارکت داشته باشند و صرفا منابع مالی زیاد، ملاکی برای کمک رسانی نیست. شما نگاه بفرمایید هنگامی که فردی به تنهایی قدرت وقف ندارد می‌تواند با کمک اعضای خانواده و یا فامیل  با هر میزان کمک و مشارکت، در ایجاد یک موقوفه جمعی مشارکت داشته باشند (البته به شرط اینکه همه اعضا از یک نیت واحد برخوردار باشند .)

مفهوم شناسی وقف و بررسی معنای وقف در قرآن

 

مفهوم شناسی وقف

وقف ایستادن و پایندگی و حبس کردن اموال و یا حق خاص، مانند حق تألیف، حق کشف و اکتشاف آمده است.  کتابهای فقهی این گونه تعریف شده است: تحبیس الاصل وتسبیل المنفعه، یا اطلاق المنفعه، نگهداری مال و رها کردن منفعت است. در کتاب جواهر آمده است که وقف عقدی است که ایستایی اصل مال و رهایی منافع را می رساند. دلیل این که وقف نامیده شده، چون بازداشتن و حبسی از اموال است که دیگر حق تصرف فروش هبه و مانند آن، دیگر منتفی می شود. به همین دلیل وقف تنها در اموالی جایز است که ماندگاری داشته باشد و بهره گیری از آن .به تمام شدنش نیانجامد. گاهی از وقف به وصیت و صدقه جاریه هم یاد شده است

 

شبکه معنایی وقف در قرآن 

وقتی سخن از کل واژگان و کلمات مهم و مربوط به وقف می شود، یعنی عناوین و کلمات و واژه هایی است که در یک ساختار معنایی به تصورات و ایده های ما در باره این سنت حسنه ارتباط و معنایی ویژه می بخشد و ما را در معنا و جهت دهی و سرانجام یک کل سازماندار و یک شبکه گسترده جهان بینی و معناشناسی قرآن کمک می کند. در فقه هر چند به کتاب العطیه، السکنی، العمری و الحبس، از نوع وقف اشاره شده است. و در کتاب الحسبه مسائلی ار مسئولیت های حاکمان در اداره وقف اشاره کرده اند، اما در قرآن کریم موضوعاتی دیگر مطرح شده است. این عناوین مانند: بِرّ، خیر، احسان، معروف، انفاق، صدقه، بویژه باقیات الصالحات، و عطایای بعد از مرگ است که با وقف انطباق دارد و یکی از مصادیق روشن این عناوین می باشد. زیرا وقف از بهترین نیکی ها و احسانها و کارهای معروف و پرکردن خلأها (انفاق) و تنها صدقه جاریه ای است که پایدار می ماند و با مصرف یکبار آن از بین نمی رودو

تعریف ، اقسام و شرایط وقف

 

تعریف وقف : نگه داشتن و حبس کردن عین مال و جلوگیری از انتقال آن به دیگری، به وسیله یکی از عقود؛ مانند بیع، صلح، هبه و قرار دادن منافع آن در جهتی­ که واقف آن را مشخص کرده است.

 

 وقف فضیلت و ثواب زیادی دارد. امام صادق(ع) می­‌فرمایند:

 خَیْرُ مَا یُخَلِّفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلَاثَةٌ وَلَدٌ بَارٌّ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ سُنَّةُ خَیْرٍ یُقْتَدَى بِهِ فِیهَا وَ صَدَقَةٌ تَجْرِی مِنْ بَعْدِهِ.[1]

 بهترین چیزى­ که انسان از خود به یادگار می ­‌گذارد، سه چیز است: فرزند نیکوکارى که براى او استغفار کند، روش و سنت خوبى­که مردم از او پیروى کنند، صدقه جاریه‌ ای [2]که پس از مرگش جریان داشته باشد.

 

 اقسام وقف (به اعتبار موقوف علیه) :

 

 ۱. وقف خاص: استفاده کنندگان از موقوفه، اشخاص، اقشار یا گروه خاصی­‌اند؛ مثل وقف چیزی برای امام جماعت مسجد یا دانشجویان یک دانشگاه.

 

 ۲. وقف عام: استفاده کنندگان از آن مال، شخص یا گروه خاصّی نیستند، بلکه وقف بر جهت و مصلحت عموم، مانند مساجد، پل‌ها و کاروان­سراها، یا بر عنوان عام، مانند فقرا و ایتام است.

 

 

شرایط وقف: