ضرورت توسعه فرهنگ وقف برای کاهش آسیب‌های اجتماعی

گسترش فرهنگ وقف یاری رسان فقرزدایی در جامعه است، چراکه این سنت حسنه الهی یکی از راه های توزیع مجدد درآمد محسوب می شود که بارها در دین اسلام و روایات اسلامی بر انجام آن تاکید شده است. اموالی را می توان وقف کرد که با حفظ اصل آن، امکان بهره برداری از منافعش وجود داشته باشد، علاوه بر وقفیات و موقوفات همیشگی، آنچه که ضرورت دارد آگاه سازی جامعه و خیران از آثار مهم وقف و موقوفات جدید در راستای کاهش آسیب های اجتماعی است.

ریشه آسیب های اجتماعی در مشکلات مالی است:

جامعه امروز ما دچار آسیب هایی است که در ظاهر، افراد کمی در معرض آن هستند اما زمانی که این آسیب در جامعه جای بگیرد کلیت جامعه را درگیر می کند و در زندگی و روند آن و پیشرفت ها اختلال ایجاد می کند.

هم اکنون اعتیاد، کودکان کار و طلاق، وجود زنان سرپرست خانوار، زندانیان جرایم غیرعمد و غیره از جمله مسایلی است که جامعه با آنها دست و پنجه نرم می کند.

برای رفع این آسیب ها راهکارها و نظرات کارشناسی فراوانی ارایه می شود اما واقعیت این است که فقط با صحبت کردن و ارایه نظر و پیشنهاد نمی توان به رفع این مشکلات و از بین بردن علت اصلی آنها کمک کرد، ریشه اصلی این آسیب ها مسایل مادی و اقتصادی است. البته بُعد فرهنگی هم در این زمینه وجود دارد اما به اندازه جنبه مادی تاثیرگذار نیست، به عنوان مثال اگر یک کودک در رفاه زندگی کند امکان معتاد شدن او بسیار کم است و به طور یقین به کودک کار تبدیل نمی شود.

پایداری و پیوستگی؛ ملاک برتری وقف

سرشت کمال جوی آدمی همان گونه که به خود کمال گرایش داشته و آن را دوست دارد، خواهان ماندگاری آن نیز می باشد. جاودانگی از مهم ترین آرزوهای بشر است که ریشه در همین امر فطری دارد؛ هم از این رو ماندگاری از مهم ترین معیارهای ارزشگذاری نزد همه آحاد بشر است تا آنجا که آدمی وقتی در معرض انتخاب چیزی در بین امور متعدد قرار می گیرد، به میزان ماندگاری آنها توجه می کند و در صورت برابری آن امور در معیارهای دیگر ارزشمندی، چیزی را بر می گزیند که ماندگارتر است. بی‌شک آنکه انسان را بر این ویژگی سرشته و سرشت او را سرشت الهی خوانده است، پذیرای این معیار بوده و بر آن صحه می گذارد. خداوند تعالی در قرآن کریم به این حقیقت تصریح کرده، می فرماید:

الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا ۖ وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلًا [1]

مال و فرزندان، زینت زندگى دنیایند و کارهاى ماندگار شایسته، نزد پروردگارت پاداشى بهتر دارند و امید داشتن به آنها نیکوتر است.

حکم خداوند تعالی به بهتر بودن مال و فرزندان، زیور زندگی دنیا است و کارهای ماندگار شایسته، پاداش و امید بهتری نزد پروردگارت دارند.

اهمیت وقف فرهنگی و مصادیق این وقف ارزشمند چه هستند ؟

با توجه به شرایط جامعه امروز، تاثیر وقف در مقوله های فرهنگی چگونه ممکن است ؟

وقف به معنای اعطای تام منفعت دارایی شخصی اعم از مادی یا معنوی برای منفعت عمومی، بدون دریافت عوض است که مصادیق مصارف آن در گذشته به تناسب نیازهای اجتماعی غالبا در حوزه‌های صرفا دینی تعریف شده است. اما با توجه به شرایط امروزی جامعه باید به راه‌هایی اندیشید که از این منبع بسیار کارآمد برای پاسخگویی به نیازهای روزآمد بهره‌مند شد.

 

از آنجا که وقف در فقه اسلامی، آموزه‌های دینی و سلوک اسلامی موضوعیت و جایگاه مهمی دارد، باید فقهای شیعه و متفکران اسلامی برای بهره‌گیری از این منبع مهم و ماندگار راه‌های نو بگشایند.

روزگارانی در این کشور، کتاب‌ها و مجلات در تیراژهای انبوه به چاپ می‌رسید، اما متاسفانه امروز تیراژ بسیاری از کتاب ها به کمتر از ۵۰۰ نسخه رسیده است. اگرچه دیجیتالی‌شدن بسیاری از محتواهای فرهنگی نیز بر این موضوع موثر بوده است، اما ناتوانی مردم در خرید کتاب های مورد علاقه‌شان به عنوان مانعی در جهت توسعه فرهنگی جلوه‌گر شده است. در سالها و روزها اخیر، در روزگار سختی و تنگنای معیشت و سفره مردم، اصولا سبد کالاهای فرهنگی به تناسب کاهش عمومی قدرت خرید جامعه یا کوچکتر شده است و یا اصولا موضوعیتی در هزینه‌های خانه‌وار ندارد.

 

نقش وقف در ابعاد علمی، اقتصادی و اجتماعی بیانیه گام دوم انقلاب

دوستان عزیزم اگر به متن گام دوم انقلاب مراجعه کنیم  نقشه راهی تنظیم شده که  بستر و رویکرد تمدن سازی و رسیدن به تمدن نوین اسلامی را برای ما مشخص می کند. مولفه ها و کلیدواژه های بیانیه گام دوم انقلاب  بر مدار به تکامل رساندن انقلاب اسلامی در آرمان ها و دستاوردها و نیز تکامل نظام اسلامی در امت سازی و دولت سازی است و همه اینها مقدمه ساز ظهور امام مهدی(عج) است، یعنی ملت و دولت و نظام باید به جایی برسند که ظرفیت ظهور امام عصر(عج) را داشته باشند.

وقف و سازمان اوقاف  هم یکی از مراکزی است که می تواند بیشترین کارآمدی را در تحقق گام دوم انقلاب داشته باشد و این امر درابعاد علمی و اقتصادی و اجتماعی می تواند موجب پیشبرد جامعه اسلامی بشود که در پایین به بررسی اجمالی این موارد می پردازیم.

 

ابعاد علمی وقف

علم و پژوهش یکی از ابعاد کاربردی بیانیه گام دوم انقلاب است که وقف در این عرصه جایگاه ویژه‌ای دارد و زمینه سازی مناسبی در جامعه  ،جهت گسترش وقف علمی ، باید صورت بگیرد همانطور که واقفان ما در ساخت مدرسه ، دانشگاه و مراکز تربیتی نقش ویژه ای دارند از این ظرفیت برای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از جوانان صاحب ایده برای رشد و نمو جامعه  می توان استفاده کرد و این قبیل اقدامات می‌تواند راهکاری برای برون رفت از کلیه تحریم‌ها و عامل موثری در ایجاد ثروتی موثر برای جامعه باشد.

 

نقش وقف در رفع موانع ازدواج

 

وقف یکی از کارآمدترین سنت‌های اسلام در رفع مشکلات اقتصادی و فرهنگی جامعه است. در مرور زمان با توجه به نیازهای جامعه مصداق‌های مختلفی پیدا کرده است. برای نمونه برای توسعه نظام آموزش و پرورش وقف‌های زیادی در زمینه ساخت مدارس انجام‌گرفته یا در زمینه سلامت بیمارستان‌هایی به دست خیرین گرامی ساخته شده است.

 

یکی از مشکلاتی که امروزه گریبان گیر جامعه است، بالا رفتن سن ازدواج به علت موانعی که بر سر راه آن است. ازدواج نکردن جوانان در سن ازدواج آسیب‌های جدی را به جوانان وارد می‌کند از جمله: از دست دادن شور و شوق زندگی، فراهم بودن زمینه‌ی دخالت شیطان و گرفتار شدن به گناه، سخت شدن هماهنگی و هم دلی زن و شوهر، بالا رفتن توقعات و مشکل‌پسندی، احتمال پیدا نکردن همسر موردنظر و زودرنجی و ضعف اعصاب. به دلیل بالا رفتن هزینه‌های ازدواج مانند تهیه مهریه، مسکن، شغل و مراسم ازدواج جوانان رغبت کمتری نسبت به ازدواج نشان می‌دهند. یکی از مشکلات ازدواج، مشکلات اقتصادی است، مقام معظم رهبری می‌فرمایند: البته مسئله اشتغال با مسئله ازدواج ارتباط هم دارد و یکی از موانع ازدواج، همین مسئله اشتغال است. [1]

 

خیرین باید توجه جدی به مشکلات اقتصادی که بر سر راه ازدواج است داشته باشند. ازدواج یکی از سنت‌هایی است که در اسلام به آن سفارش شده است. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی‏ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ» دختران و پسران و غلامان و کنیزان عزب خود را اگر شایستگى دارند نکاح نمایید که اگر تنگدست باشند خدا از کرم خویش توانگرشان کند که خدا وسعت بخش و دانا است. [2]

 

وقف و استحکام خانواده متزلزل

مسلماً گسترش فرهنگ وقف در جامعه و هدایت آن برای پیشگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی و کنترل آن‌ها وظیفه نخبگان دینی و اجتماعی جامعه است که با بیان ضرورت این امر می‌توانند افراد خیر را جهت این امر مقدس ترغیب کنند و از سوی دیگر وظیفه متولیان امور اوقاف و امور خیریه است که وقف‌های نوین متناسب با مشکلاتی که جامعه اسلامی با آن رو به رو است شناسایی کنند و خیرین را به این مهم توجه دهند.

وقف در طول تاریخ به عنوان یک سنت حسنه پویا و بازوی نیرومند برای توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است. بهره‌گیری بهینه از منابع و توانمندی‌های این نهاد مردمی که نشاط گرفته از اعتقادهای دینی انسان است، می‌تواند کمک شایانی به ریشه کن کردن آسیب‌های اجتماعی کند. وقف در واقع عملی است که انسان به انتخاب خود و در کمال صحت و سلامت، اموال و دارایی خود را از مالکیت مجازی‌اش خارج می‌کند و به مالکیت حقیقی آن، یعنی خداوند بر می‌گرداند تا در راه رضای خدا، به هم نوعان خود ببخشد. انسان به وسیله وقف به تزکیه‌ی روح و روان خویش پرداخته و روحیه‌ی مال‌اندوزی و دنیاپرستی را از خود دور کرده است و از طریق وقف می‌تواند به حل بسیاری از معضلات جامعه‌ی خود کمک کند و همچنین از اختلافات طبقاتی موجود در جامعه جلوگیری کند. بی‌تردید اگر به مقوله‌ی وقف به‌طور همه‌جانبه نگریسته شود تأثیری عمده در تحول ساختار فرهنگی و توسعه‌ی کشور خواهد داشت.

 

یکی از معضلات جامعه مسئله شوم طلاق است. در اسلام این عمل به‌شدت نکوهش شده است. پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله فرمودند:«ما أحَلَّ اللّه ُ شیئا أبغَضَ إلَیهِ مِن الطَّلاقِ) خداوند چیزى را که نزد او منفورتر از طلاق باشد، حلال نکرده است. [۱] یا در روایتی دیگر آمده است؛ امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «تَزَوَّجُوا وَ لَا تُطَلِّقُوا فَإِنَّ الطَّلَاقَ یَهْتَزُّ مِنْهُ الْعَرْشُ» ازدواج کنید و طلاق ندهید که از طلاق عرش خدا به لرزه در می آید. [۲] در دین مبین اسلام فرامین زیادی برای تقویت بنیان خانواده داریم و پاداش های بسیاری برای فردی که از فروپاشی یک خانواده جلوگیری می کند در نظر گرفته شده است. به طور مثال می توان به این روایت اشاره کرد؛ مولی امیرالمؤمنین علیه‌السلام می فرمایند: « صلاحٌ ذاتِ البَینِ اَفضَلُ مِن عامَّةِ الصَّلاةِ و الصّیامِ» اصلاح و سازش دادن میان مسلمانان از تمام نمازها و روزه‌های (مستحبی) بالاتر است. [3] وقفی که برای پیشگیری از طلاق انجام می‌شود، ثواب دو چندان دارد. هم صدقه جاریه هست و هم اصلاح بین دو نفر است که ائمه اطهار (علیهم السلام) بسیار به آن سفارش کردند.

 

ضرورت هدایت گفتمان وقف به سمت نیازهای روز

 

ایران از لحاظ نیت های خیرخواهانه وقفی کشوری بی نظیر است، شناسایی حدود 800 نوع نیت خیرخواهانه در موقوفات کشور وظرافت ونکته سنجی پیشنیان ما حاکی از دیرینگی واستواری سنت حسنه وقف در جامعه ایرانی ونقش بی بدیل آن در گره گشایی مسائل ومشکلات ودستگیری از نیازمندان وفراتر از همه اینها پایه گذاری فرهنگ وتمدن برمبنا واساس وقف است .لذا شناسایی وهدایت نیت های خیرخواهانه وفرهنگ سازی گفتمان وقف یکی از مباحث مهم و نیازهای اساسی این حوزه است.

 

علاوه بر این فرهنگ‎سازی و نهادینه کردن فرهنگ وقف نوین در جامعه، یکی از موثرترین راه‎ها برای احیای این سنت حسنه وباز آفرینی نقش تاریخی وقف در تمدن کهن اسلامی است که در سالهای پس از انقلاب دچار کم رونقی ودر مقاطعی بی رونقی مواجه شده بود که این رویه البته در حال تغییر وتحول است .

 

بر این اساس دو کار باید در دستور کار جدی قرار می گرفت که اولین اقدام پرداختن به موضوعی بود که